Opservatorija lažnih vesti
Proveravanje činjenica (fact-checking) je tehnika koja se sastoji u proveravanju, u realnom vremenu, istinitosti činjenica i tačnosti brojki koje u medijima iznose političari i stručnjaci.
Proveravanje činjenica omogućava i da se proceni nivo objektivnosti medija u obradi informacije.
Proveravanje činjenica je postalo sveprisutna praksa poslednjih godina i nametnulo se kao alat za borbu protiv širenja lažnih vesti. Ova praksa se proširila zahvaljujući softverima koji omogućavaju pojedincima da provere činjenice. Postala je automatizovana kada su se 2013. godine pojavili roboti osmišljeni da to čine bez ljudske intervencije. Budući da se većina lažnih vesti, fabrika za trolove i obmana šire na društvenim mrežama, internet giganti poput Facebook-a i sami koriste proveravanje činjenica od 2016.
Ispod se nalazi spisak najvažnijih operatera za proveravanje činjenica na Balkanu, ali i na evropskom i međunarodnom nivou. Vebsajtovi ovih operatera predstavljaju dragocene resurse za građane koji žele pouzdane informacije i kritički razmišljaju.
Regionalne opservatorije
Crna Gora
Raskrinkavanje
Centar za demokratsku tranziciju (CDT) pokrenuo je 2018. godine platformu Raskrinkavanje.me kako bi povećao kvalitet medijskog sadržaja, poštovanje profesionalnih standarda i odgovornost medija u Crnoj Gori i regiji.
Ova platforma za proveravanje informacija o medijima deo je regionalnog projekta pokrenutog u saradnji s partnerskom organizacijom Why Not iz Bosne i Hercegovine, uz podršku National Endowment for Democracy (NED). Raskrinkavanje.me deo je međunarodne mreže za proveru vesti IFCN-a i regionalne mreže protiv dezinformacija – See Check, čiji su članovi, osim CDT-a i Why not, KRIK i Fake news tracker iz Srbije, Faktograf iz Hrvatske, MOST iz Makedonije i Oštro iz Slovenije.
Albanija
Factoje
FAKTOJE je medijska organizacija koja proverava činjenice pomoću standardizovane profesionalne metodologije, koju godinama sprovodi Međunarodna mreža za utvrđivanje činjenica (International Fact-Finding Network) čiji je „Faktoje“ član od početka 2020.
„Naša misija je da dokažemo istinitost obećanja, izjava i postupaka javnih službenika (ili privatnih subjekata koji koriste javno finansiranje), a zatim da javnosti kažemo istinu.“
Bosna i Hercegovina
Raskrinkavanje
Platformu Raskrinkavanje.ba pokrenuo je 2017. tim organizacije Why Not, koja ima dugogodišnje iskustvo u proveravanju činjenica.
Why Not je proveravao tačnost i doslednost izjava javnih službenika i pratio ispunjenje predizbornih obećanja na platformi Istinomjer u oktobru 2014.
Kosovo
No-Fakenews
No Fake News je inicijativa nastala tokom pandemije koronavirusa čiji je cilj uočavanje lažnih vesti i informisanje građana 100% istinitim i potvrđenim vestima.
Severna Makedonija
Truthmeter
Truthmeter.mk je dodatni alat koji nudi Fondacija Metamorphosis za povećanje odgovornosti političkih stranaka i odgovornosti prema građanima.
Stručnjaci na Truthmeter.mk analiziraju obećanja političkih aktera i predstavljaju ih u lako čitljivom i sažetom obliku, sa sistematskim statističkim podacima. Svako identifikovano obećanje vrednuje se prema stepenu postignuća kao ispunjeno, delimično ispunjeno ili neispunjeno. Obećanja koja nisu kredibilna ili ona koja se ne mogu proceniti nazivaju se nedoslednima.
Srbija
Raskrikavanje.rs
Raskrikavanje.rs analizira objavljivanje lažnih i neproverenih vesti, kao i razne oblike kršenja pravila novinarske profesije.
Evropske opservatorije
UE VS Désinfo
Odnedavno aktivan na Balkanu, EU vs Désinfo je projekat Evropske službe za spoljno delovanje. Osnovan je 2015. godine radi boljeg predviđanja, rešavanja i reagovanja na tekuće kampanje dezinformacija u Ruskoj federaciji, koje utiču na Evropsku uniju, njene države članice i zemlje zajedničkog susedstva.
Les décodeurs de l’Europe
Decoders of Europe ima za cilj da pruži jasne, jednostavne i pristupačne odgovore na mnoge mitove i predrasude o Evropskoj uniji, njenom funkcionisanju i politikama koje sprovodi.
Međunarodne opservatorije
InternationaL Fact-Checking Network (IFCN)
Međunarodna mreža za proveravanje činjenica prva je globalna organizacija koja okuplja organizacije za proveravanje činjenica.
Science Feedbacks
„Science Feedbacks“ je neprofitna organizacija koja proverava verodostojnost uticajnih tvrdnji i medijsku pokrivenost koja sebe naziva naučnom, počevši od tema klime i zdravlja.
Captain Facts
CaptainFact je saradnički alat za proveru videozapisa na YouTube-u.
Članovi zajednice ovog sajta pomažu jedni drugima da provere što više podataka na sledeći način: Videozapis se dodaje na sajt. Informacije koje treba proveriti se preuzimaju iz videozapisa. Zajednica potvrđuje ili opovrgava citate izvorima. Čekovi se pojavljuju na ekranu svih korisnika ekstenzije CaptainFact kada gledaju videozapis na YouTube-u.
News Guard
NewsGuard koristi novinarstvo u borbi protiv lažnih, zlonamernih vesti i dezinformacija.
„Naši analitičari, iskusni novinari, procenjuju i analiziraju mrežne izvore vesti kako bi pomogli korisnicima da razlikuju vebsajtove koji se bave legitimnim novinarstvom od onih drugih.“
