Моќта на сликата

“Сликата кажува повеќе од долг говор “.

Веќе неколку децении, употребата на сликата зазема значајно место во нашите општества, без разлика дали е тоа на телевизијата, во медиумите, во рекламирањето или директно во нашите животи со честата употреба на социјалните мрежи. Впрочем, со сликата постои таа идеја дека тоа е реалноста која се рефлектира и која се нуди оддеднаш, скоро веднаш, побрзо од текст или збор. Така што, овој начин на комуникација или изразување има силна симболична моќ бидејќи може да резимира многу работи во многу малку содржина.

Сила со две острици

Сепак, оваа силна симболична моќ не е без маана, а тенденцијата да се мисли дека сликата зборува сама по себе е стапица што мора да се избегне затоа што сликата може лесно да ги измами нашите сетила и затоа може да се искористи за да нè доведат во заблуда или манипулираат. На пример, сосема е можно да се дадат неколку толкувања за една иста слика.

Со силата на социјалните медиуми и интернет, сликата, фотографијата или видеото може да станат вирални и глобални. Од една страна, оваа виралност може да биде добра кога објавувањето на една слика овозможува да ја разбуди совеста, како фотографијата на една млада српско-хрватски двојка која гордо се бакнува со нивните сопствени знамиња на грбот, а која беше широко распространета на социјалните мрежи. Но, во исто време, тоа значи да се соочи понекогаш и со масовно и брзо ширење на лажни информации, или дури и теории на заговор, илустрирани или поврзани директно со слики или видеа.

Производство и манипулација на слики

Централната улога на сликата и нејзиното влијание во нашите општества ни помага да разбереме зошто најефикасните и најраспространетите лажни информации се оние што ги користат визуелните алатки (слики, фотографии, видеа). Дури и кога лажните информации не се директно поврзани со фотографијата, нејзиниот автор во најголем дел од времето ќе се обиде да ја илустрира оваа лажна информација преку слика (честопати извадена од контекст или манипулирана).

Постојат различни видови на манипулации на слики :

• Вадење од контект: Ова е најкористениот метод затоа што е многу лесен за спроведување. Тоа е процес кој го преиспитува значењето на сликата за да може да значи нешто поразлично со тоа што ќе го извади од почетниот контекст. Така што, вистинските причини и околности во кои е направена фотографијата не се веќе важни. Целта е да се обиде да се илустрира точка и да се запре само на првиот аспект на сликата со негирање на неговото потекло, што претставува форма на предавство на значењето на сликата.

Пример: Во август 2020 година, една слика кружеше низ социјалните мрежи во која се тврди дека е поставена 5Г антена во покривот на минаре од една џамија во Босна и Херцеговина. Ова е всушност обична фотографија на споменатото минаре, но коментарите поврзани со сликата наведуваат дека 5Г антената е таму и емитува силно магнетно зрачење , иако 5Г сè уште не е инсталиран во земјата.

• Лажирање или фото-монтажа: Овој метод вклучува вештачка модификација на оригиналната слика или фотографија со цел да се промени нејзиното значење. Тоа би можело да биде :
• Предмет или личност додадена или отстранета од фотографијата или видеото.

Пример: По експлозијата во пристаништето во Бејрут во август 2020 година, на интернет кружеа модифицирани слики на кои е додадена ракета, благодарение на видео софтвер, со што се сугерира дека експлозијата била воен напад од странска држава, особено Израел.

• • Или повторно кадрирање со цел да се скрие дел од фотографијата, како на пример за време на митинг или демонстрација: можно е да се пресече делот од сликата каде што нема луѓе за да се даде впечаток дека просторот е исполнет.

• Дипфејк (Deepfake): Ова е техника на лажирање која користи софтвер за вештачка интелигенција за да го замени лицето на една особа во видеото. На пример, има видео од лажен говор на Барак Обама во кое тој го навредува неговиот наследник Доналд Трамп. Ова лажирање беше постигнато со употреба на техниката “Дипфејк“. Со новите достигнувања во технологијата, ќе станува сè потешко да се забележат лажирани или уредувани слики, а со појавата на нови методи на видео манипулација, ќе мора да се биде двојно по внимателен и да се проверуваат изворите.

Лажни информации и социјални мрежи: два поврзани предизвика

За огромното мнозинство на овие мрежи, споделувањето на слики и видеа е во срцето на нивното работење (Фејсбук, Инстаграм, Снепчат). Од оваа гледна точка, опасноста е тогаш двојна, бидејќи од една страна можно е секоја личност да објавува / споделува слики на широката јавност на мрежите, а од друга страна манипулацијата со сликите не бара посебни технички вештини (како за фотографијата со 5Г антената на минарето во Босна и Херцеговина).

Цртежи во печат и карикатури

Оваа симболична моќ на сликата долго време се користи во печатот, со цел да ги пренесе своите пораки. Додека фотографијата сè уште не постоела, употребата на сликата како критична форма во печатот се изразувала преку цртежот, особено со карикатура. Интересно е да се напомене дека дури и денес, и покрај распространетата употреба на сликата и фотографијата, карикатурата сè уште се користи во печатот, и оваа техника дури сама по себе стана и професија и уметност.

Дефиниција: Симболичен начин на изразување кој прави синтеза на концепт, на проблематика или на актуелен факт со претерување на особините или аспектите на една личност или феномен. Најчесто карикатурата го користи тонот на хуморот за да осуди и критикува.

Пример: Во Србија, во ноември 2018 година, карикатурите на познатите карикатуристи Предраг Кораксиќ Коракс и Душан Петричиќ беа предмет на полемика, принудувајќи ја библиотеката на Лазаравац да ги симне нивните цртежи. Бидејќи тие се многу вклучени во одбраната на слободата на изразување, на 22 ноември е отворена изложба на нивните цртежи за печат и карикатури во општината на Стари град во Белград.

Карикатурата е интересна тематика во однос на употребата на сликата и нејзиното влијание, но исто така е и алатка која младите малку ја користат. Поради нејзиното симболично значење и фактот дека е поврзана со специфичен контекст или предмет, обработувањето на темата со младите, честопати потребна е работа на контекстуализација, со цел да се обезбедат клучевите за разбирање на прашањата / темите што се мобилизирани од карикатурата.