ОПСЕРВАТОРИЈА НА ЛАЖНИ ВЕСТИ
Проверката на фактите (fact-checking) е техника која се состои во проверка на вистинитоста на фактите и точноста на бројките презентирани во медиумите од страна на политичари и експерти во вистинско време.
Проверката на фактите исто така овозможува да се процени нивото на објективност на медиумите при нивниот третман на информациите.
Проверката на фактите стана сеприсутна практика во последниве години, појавувајќи се како лост за борба против ширењето лажни вести. Оваа практика се демократизираше благодарение на софтверот што им помага на поединците да ги проверат фактите. Дури стана автоматизирана со појавата на роботи во 2013 година креирани да го практикуваат без човечка интервенција. И бидејќи мнозинството лажни вести, „фарми на тролови“ и измами се шират на социјалните мрежи, дигиталните гиганти како Фејсбук, исто така, пристапуваат кон проверка на фактите од 2016 година.
Подолу се наоѓа списокот на главните оператори за проверка на фактите на Балканот, но исто така и на европско и меѓународно ниво. Веб-страниците на овие оператори се вредни ресурси за граѓаните кои сакаат да ги проверат фактите и да се информираат на посигурен и свесен начин со примена на своето критичко размислување.
Регионални опсерватории
Црна Гора
Raskrinkavanje
Во 2018 година, Центарот за демократска транзиција (ЦДТ) ја лансираше платформата Raskrinkavanje.me со цел да се зголеми квалитетот на медиумската содржина, почитувањето на професионалните стандарди и одговорноста на медиумите во Црна Гора и регионот.
Оваа платформа за проверка на медиумските информации е дел од регионалниот проект започнат во соработка со партнерската организација Зошто да не (Why Not) од Босна и Херцеговина, со поддршка на Националната фондација за демократија (National Endowment for Democracy – NED). Raskrinkavanje.me е дел од меѓународната мрежа за проверка на информациите на IFCN и на регионалната мрежа за борба против дезинформацијата – Погледнете Проверете (See Check), чии членови, покрај ЦДТ и Зошто да не, се КРИК и Трагач на лажни вести (Fake news tracker) од Србија, Фактограф (Faktograf) од Хрватска , МОСТ од Македонија и Оштро (Oštro) од Словенија.
Албанија
Factoje
ФАКТОЈЕ е медиумска организација која ги проверува фактите користејќи стандардизирана професионална методологија, спроведувана со години од Меѓународната мрежа за откривање факти (International Fact-Finding Network), чија членка “Фактоје“ стана на почетокот на 2020 година.
“Нашата мисија е да ја докажеме вистинитоста на ветувањата, изјавите и постапките на јавните службеници (или приватните субјекти кои добиваат јавно финансирање) и потоа да и ја соопштиме вистината на јавноста“.
Босна и Херцеговина
Raskrinkavanje
Платформата Raskrinkavanje.ba беше лансирана во 2017 година од тимот на организацијата Why Not, која има долгогодишно искуство во проверка на фактите.
Во октомври 2014 година, Why Not направи проверка за точноста и кохеренцијата на изјавите на јавните службеници, како и во следењето на исполнувањето на предизборните ветувања на платформата „Istinomjer“.
Косово
No-Fakenews
No Fake News (Без лажни вести) е иницијатива произлезена од пандемијата на коронавирусот, насочена кон идентификување на лажните вести и информирање на граѓаните со 100% вистинити и позитивни вести.
Северна Македонија
Truthmeter
Со Вистиномер.мк (Truthmeter.mk), Фондацијата Метаморфозис нуди дополнителна алатка за зголемување на одговорноста и отчетноста на политичките партии пред граѓаните.
Експертите на Вистиномер.мк ги анализираат ветувањата на политичките актери и ги презентираат во лесна и концизна форма за читање, со систематски статистички податоци. Секое идентификувано ветување се проценува според нивото на реализација: исполнето, делумно исполнето или неисполнето. Ветувањата што не се веродостојни или оние што не можат да се проценат, едноставно се означени како некохерентни.
Србија
Raskrikavanje.rs
Raskrikavanje.rs го анализира објавувањето на лажните и непроверените вести, како и разни форми на кршење на правилата на новинарската професија.
Европски опсерватории
UE VS Désinfo
Ново активен на балканот, UE vs Desinfo е проект на Европската служба за надворешни работи. Основана е во 2015 година, за подобро предвидување, решавање и одоговор на тековните кампањи за дезинформација во Руската Федерација, кои влијаат на Европската Унија, нејзините земји-членки и земјите од заедничкото соседство.
Декодери на Европа
Наведената цел од Декодерите на Европа е да обезбедат јасни, едноставни и достапни одговори на многу митови и примени идеи за Европската унија, за нејзиното функционирање и за политиките што ги спроведува.
Меѓународни опсерватории
InternationaL Fact-Checking Network (IFCN)
Меѓународната мрежа за проверка на факти е 1-ата светска организација која обединува организации за проверка на факти.
Science Feedbacks
“Science Feedbacks” е непрофитна организација што ја проверува веродостојноста на влијателните тврдења и медиумското покривање што се нарекува себеси научно, почнувајќи од темите за климата и здравјето.
Captain Facts
CaptainFact е соработувачка алатка за проверка на видеата на YouTube.
Заедницата на таа страница меѓусебно си помага за да се проверат што повеќе информации на следниот начин: видеото е додадено на страницата. Информациите што треба да се проверат се земени од видеото. Заедницата ги потврдува или негира цитатите со извори. Проверките се појавуваат на екранот на сите корисници на CaptainFact кога гледаат видео на YouTube.
News Guard
NewsGuard го користи новинарството во борба против отровни информации, неинформации и дезинформации.
“Нашите аналитичари, кои се искусни новинари, ги проценуваат и анализираат онлајн изворите на информации, за да им помогнат на корисниците да разликуваат веб-страници, што се обидуваат да прават легитимно новинарство, од другите“.