ДЕФИНИЦИЈА

Масовното ширење на лажни вести што се однесуваа на пандемијата Ковид-19 беше такво што се појави нов термин за овој феномен на дезинформација: “инфодемија“.

На тој начин, инфодемијата се однесува на бранот на излажирани информации за коронавирусот кој неодамна се провлече низ социјалните мрежи и пребарувачите. Во контекст на здравствената криза, Тедрос Аданом Гебриезус, генералниот директор на Светската здравствена организација (СЗО) изјави дека “лажните вести поврзани со Ковид-19 се шират побрзо и полесно од самиот вирус и се исто толку опасни“.

Пандемијата е придружена со лажни, злонамерни информации кои произлегуваат од теории на заговор. Следниве лажни вести се особено вирусни на глобално ниво: “Вирусот кој предизвикува КОВИД-19 е биолошко оружје создадено од човекот“; “Италијанската влада ги спречува мигрантите да се тестираат за КОВИД-19“; “Пандемијата КОВИД-19 беше предвидена во симулација“.

Во овој контекст, медиумите, државите и меѓународната заедница развија организации за проверка на факти за борба против дезинформацијата околу вирусот и за обновување на научните вистини за болеста. Меѓу овие оператори за проверка на факти, можеме на пример да ги наброиме: Системот на Светската здравствена организација; Платформата NewsGuard; Страницата UE VS Desinfo.

ИЛУСТРАЦИЈА: БАЛКАНОТ СРЕДЕ КОРОНАВИРУС

Западен Балкан е силно засегнат од лажните информации поврзани со Ковид-19. Платформа за проверка на факти, посветена на верификација на фактите, се фокусира особено на деконструирање на лажните вести поврзани со пандемијата што кружи во Регионот: РАСКРИКАВАНJЕ.РС.

Постојат многу примери како илустрација на ширењето на инфодемијата на Балканот. Особено во Босна, каде говорот на омраза се појави на интернет. Така, враќајќи се од патувањето во Италија и тестирана како позитивна на коронавирусот, 51-годишната Босанка беше жртва на вистински линч на социјалните мрежи по објавувањето на погрешни информации од страна на повеќе медиуми, во кои се вели дека присуствувала на концерт и користела јавен превоз (што не било вистина).

Според Марија Вушиќ од истражната интернет страница ‘Раскрикавање’, “Овие неодговорни публикации се многу опасни во денешниот контекст, особено за луѓето кои живеат во мали градови. Тие дури и не се осмелуваат да излезат на улиците затоа што локалното население ги смета за одговорни за ширење на болеста. Ова навистина може да ја загрози безбедноста на некои“.

Како што објаснува Курие де Балкан, „таблоидите во регионот го следат водењето на социјалните медиуми ширејќи непроверени информации за пандемијата“

Српскиот таблоид Ало! (https://www.alo.rs/), на пример, погрешно објави дека бројот на заразени лица се намалува во светот. Ова не е точно: овој тренд е забележан само во мал број на земји. Токму ваквиот вид измамничка содржина ја потикнува Сандра Бачиќ Хрватин, професор на Факултетот за хуманистички науки на Словенија, да каже дека “лавината на лажни информации на социјалните мрежи создаде клима на недоверба кон науката, експертите и институциите. Медиумите не треба да потпаѓаат на сензационализам, туку нивната улога треба да биде објаснување на природата на вирусот и укажување на превентивните мерки преку официјални и професионални информации“.

ПСИХОЛОШКИТЕ И СОЦИЈАЛНИТЕ МЕХАНИЗМИ НА ИНФОДЕМИЈАТА

За време на развојот на пандемијата Ковид-19, во светот се забележува пораст на теории на заговор, лажни вести и сомнежи за официјалната верзија на потеклото и ширењето на болеста, како и за нејзината сериозност. Значителен дел од популацијата, во сериозно погодените и оние помалку погодените земји, е фатен во замка од разните теории на заговор и измами. Ова не е изненадувачки со оглед на тоа што болеста не е поврзана само со медицинска експертиза, туку ја активира и социјалната и психолошката динамика поврзана со заговор.

Овие теории се развиваат кога луѓето се обидуваат да дадат смисла на настан што инаку се чини дека е лишен од тоа. Станува збор за објаснување на овие настани преку теории на заговор.

Оваа тенденција е особено изразена кога постои значителна когнитивна дисонанса помеѓу причината и ефектот. На пример, пандемија предизвикана од случајна инфекција на неколку луѓе од животни, што резултира со милиони случаи и скоро половина милион смртни случаи низ целиот свет до средината на јуни 2020 година

Теориите на заговор секогаш се фокусираат на злонамерен заговор, честопати спроведуван од мала група на луѓе против светот или нацијата, што има ефект на разоружување на поединците ослободувајќи ги од одговорност.

Заговорите се развиваат особено кога настаните влијаат врз луѓето лично, како што е пандемијата, и кога довербата во утврдените знаења и кај оние што го обезбедуваат тоа знаење, како што се државата, науката и медиумите, е ниска.